Gisteravond ging filosoof Emanuel Rutten in debat met Boris van der Ham op uitnodiging van Veritas Forum. Het debat op de TU Delft met de titel Finding Meaning and Purpose in Life. Openingstoespraak en afsluitende opmerkingen werden door Rutten op papier gezet en zijn hier te lezen.
In de zingevingspodcast van RotterdamRijker is Emanuel Rutten in gesprek met Gert Weerheim ingegaan op de grote vragen. Volgens Emanuel hebben we allemaal een wereldbeeld. Simpel gezegd: een eigen overkoepelende visie op het leven. Wie ben ik en wat doe ik hier? Een wereldbeeld is jouw persoonlijke antwoord op de grote vragen van het leven, waaronder de vraag naar de zin van het leven.
Maar is een wereldbeeld wel coherent? En kun je daar überhaupt over discussiëren? En hoe moet ik dan beoordelen of mijn wereldbeeld redelijk en verantwoord is?
Volgens Emanuel is een wereldbeeld een raamwerk, een regulatief verhaal dat zich ontwikkelt om de wereld te duiden en begrijpen. Het hoort bij het mens-zijn. Dat is geen theoretische exercitie. Je maakt gedurende het leven bepaalde keuzes en hebt ervaringen en intuïties. In dat leven schrijf je een verhaal over jezelf en de wereld.
Wij zijn als mensen gefascineerd door de grote vragen, met name de vraag naar de zin van het leven. Ieder wereldbeeld is een antwoord op die vraag volgens Rutten. Het wereldbeeld maakt het zelfs mogelijk zin en betekenis in de wereld te zien en ontdekken. Het is enerzijds datgene dat nodig is om zin en betekenis te ontdekken, maar omgekeerd is het een antwoord op vraag naar de zin van het leven.
Volgens Rutten is het voor ieder mens belangrijk richting en structuur aan te brengen in het leven en om tot een zekere identiteitsvorming te komen. Je wil uiteindelijk jouw identiteit en persoonlijkheid ontwikkelen. Dat kan in feite niet goed zonder een wereldbeeld. Dat wereldbeeld heb je nodig om je plaats in te wereld te duiden en jezelf te begrijpen.
Emanuel moedigt ons aan om deze vragen onszelf te kunnen stellen. Ze kunnen helpen in onze zoektocht naar zingeving en betekenis.
Luister hier de nieuwe Zingevingspodcast van RotterdamRijker met Emanuel Rutten.
Op woensdagavond 22 februari van 18:45-21:30 organiseert Centrum Èthos een avond over de geopolitieke actualiteit ter ere van de bundel ‘Ontwaken uit de geopolitieke sluimer: De herpositionering van Europa in een woelige wereld’.
Daarbij kunnen we niet voorbijgaan aan het feit dat op 24 februari 2022 Rusland binnenviel in Oekraïne en onze wereld sinds die dag radicaal is veranderd. Op deze avond brengen we toonaangevende denkers over de geopolitieke actualiteit samen met geïnteresseerde bestuurders en jonge professionals uit het bedrijfsleven en bestuur.
Sprekers zijn onder andere Haroon Sheikh, filosoof en hoogleraar Strategic Governance of Global Technologies aan de Vrije Universiteit en Anna van Zoest, directeur van de Atlantische Commissie.
Daarnaast zijn er reacties van Afke Groen, directeur van de Mr. Hans van Mierlostichting (D66) en Trineke Palm, directeur van het Wetenschappelijk Instituut ChristenUnie en Gerben Fennema (student Filosofie van Cultuur en Bestuur).
Filosoof Ad Verbrugge zal optreden als gespreksleider om de avond in goede banen te leiden.
Het is mogelijk op de avond de bundel ‘Ontwaken uit de geopolitieke sluimer’ met korting aan te schaffen.
Koop hier je tickets of meld je aan!
Mede mogelijk gemaakt door: Het Thijmgenootschap en de Filosofische School Nederland.
Op 14 januari 2023 verzorgt cultuurfilosoof en schrijver Ad Verbrugge de 13e VOLZIN-lezing. Verbrugge gelooft dat in onze samenleving tegenwoordig een gemeenschappelijk goed en een begeesterd verhaal ontbreekt. Als hij zou moeten kiezen tussen schriftgeleerde of profeet, kiest Verbrugge voor het laatste. Waarom? “Omdat profeten de macht aanklagen.”
“Het begint met het ontwikkelen van een soort gevoeligheid om op een andere manier naar de gebeurtenissen om je heen te kijken. Hoe bepaalde jongeren in een depressie belanden, hoe ze verliefd worden, hoe je kijkt naar de manier waarop organisaties functioneren, hoe daar een bestuurscultuur binnen komt die niet deugt of juist goed is. Zodat je begrijpt dat we niet simpelweg te maken hebben met een wereld van autonome individuen die hun leven plannen, maar dat mensen in een milieu verkeren en dat zich ook krachten en machten in hen roeren. Dat wij dus enerzijds zelf dergelijke milieus met elkaar ‘maken’, terwijl we er anderzijds juist ook aan blootstaan.” Aldus Ad Verbrugge in gesprek met Enis Odaci over zijn eigen verhouding tot filosofie en het geestelijke leven.
De 13e VOLZIN-lezing heeft als thema ‘van polarisatie tot ontmoeting’. Ad Verbrugge stelt daarin de vraag naar het verbindende verhaal in een tijd waarin mensen geen helder beeld hebben bij wat het gemeenschappelijk goed is. Niet alleen de overheid is onvoldoende in staat om een dergelijk verbindend verhaal te formuleren, maar ook burgers zelf zijn vergeten dat ze de mogelijkheid hebben de samenleving te bezielen.
Het gehele interview met Ad Verbrugge is hier te vinden.
Beeld: © ENIS ODACI
Govert Buijs, hoogleraar maatschappelijke en economische vernieuwing aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, ook wel de F.J.D. Goldschmeding leerstoel, was afgelopen zondag aanwezig bij Het Filosofisch Kwintet voor een gesprek over moderne slavernij.
Is moderne slavernij hetzelfde als historische slavernij? En als we profiteren van slavenarbeid, welke verantwoordelijkheid dragen we dan? Welke rol spelen de markt, macht en onze moraal in de discussie rondom slavernij? Een diepgaand gesprek tegen de achtergrond van het WK in Qatar.
Kijk de gehele uitzending met Daan Roovers, Eva Groen-Reijman en Gert Oostindie direct terug via: NPO Start
In de reeks Annalen van het Thijmgenootschap schrijft Centrum Èthos aan een bundel over het geopolitieke denken in Europa. Lange tijd was spreken over geopolitiek in veel van de bestuurskamers ongewenst. Zaken als macht, identiteit en territorium behoorden tot het verleden in het denken en doen van regeringsleiders en Brusselse beleidsmakers. Binnen de Europese Unie was er ruimte voor markt en moraal, maar macht werd toch al snel gezien als iets gevaarlijks en ouderwets.
De Russische inval op de Krim in 2014, geopolitieke spanningen met China, migratiestromen, de terugkeer van grenzen en vele andere voorbeelden tonen aan dat geopolitiek denken geen overbodige luxe is. Dat wil zeggen dat men moet nadenken en een publiek debat dient te voeren over zaken zoals macht, identiteit en territorium. De Russische inval februari jongstleden laat andermaal zien dat markt en moraal óók machtsfactoren kunnen zijn, maar dat zij niet voldoende zijn als andere actoren spelen volgens andere regels.
De Europese Unie en het denken in veel van de lidstaten laat de laatste jaren een kentering zien. Voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen noemde haar commissie bij aantreden dan ook een ‘geopolitieke commissie’. Die terugkeer van geopolitiek denken is sinds de Russische aanval van 24 februari 2022 geen keuzemogelijkheid meer, maar een noodzakelijkheid.
Om bij te dragen aan het publieke debat over de geopolitieke realiteit schrijft Centrum Èthos deze essaybundel. Daarin wordt niet simpelweg meegegaan met het populaire denken, maar worden mogelijkheden voor geopolitiek denken gewogen, wordt historisch bezien welke sporen er aanwezig zijn binnen de Europese Unie en wordt er genuanceerd gekeken naar een eigen plek in de wereld voor Europa.
Bijdragen in de bundel zijn er van Haroon Sheikh, Govert Buijs, Luuk van Middelaar, Monika Sie Dhian Ho, Frans-Paul van der Putten, Paul Scheffer, Trineke Palm, René Cuperus, Paul Timmers en Eelke de Jong.
In het najaar van 2022 wordt het geschrift gepubliceerd door Academische Uitgeverij Eburon en zal het gepresenteerd worden op een themabijeenkomst waar de auteurs met elkaar in debat gaan over de actuele geopolitieke ontwikkelingen.
Voor vragen en/of opmerkingen kunt u e-mailen naar centrum.ethos@vu.nl of bellen naar 0655817845.
Filosoof Haroon Sheikh, als senior wetenschapper verbonden aan de WRR en als bijzonder hoogleraar ‘Strategic Governance of Global Technologies’ verbonden aan de VU, was vandaag te gast in Bureau Buitenland op NPO Radio 1. In de aflevering stelt Sheikh dat Europa op zoek moet naar nieuwe allianties in de wereld en kritisch naar zichzelf moet durven kijken. Met presentator Tim de Wit spreekt hij verder over de sancties tegen Rusland, die lang niet door alle landen worden gesteund. Naast politieke motieven zijn er volgens Sheikh ook economische motieven en historische banden tussen Rusland en veel staten, waardoor velen de sancties niet steunen. Het westen is nu misschien meer verenigd, maar volgens de Chinese staatskrant is ook de isolatie groter dan ooit. Het is een goede reden na te denken over de kantelende wereldorde. Deze verschuiving betekent dat ons wereldbeeld uitgedaagd gaat worden. Een beter besef hoe er in andere culturen naar de wereld wordt gekeken is een eerste aanknopingspunt om die allianties te bewerkstelligen, aldus Sheikh.
In ‘Werken voor de Nieuwe Wereld’ bespreekt Willem de Witte klassieke meesterwerken uit de filosofie. Hij doet dit gezamenlijk met gerenommeerde gasten die veel ervaring en affiniteit hebben met het besproken werk. In deze aflevering spreekt Willem met Ad Verbrugge over de Ethica Nicomachea van Aristoteles. Deze ethiek van Aristoteles is de laatste decennia weer in het daglicht komen te staan door de herwaardering van de deugdethiek. Los daarvan heeft het werk zelf de tand des tijds goed doorstaan. Bekende en veel gehanteerde begrippen zoals geluk, rechtvaardigheid en karakter worden door Aristoteles uitvoerig uitgewerkt en anders begrepen dan vandaag de dag. Op die manier biedt het werk een mogelijkheid tot bezinning over de inrichting van de moderniteit en onze eigen samenleving. Niet voor niets is het boek één van de vaste onderdelen van de 2-jarige Master Filosofie van Cultuur en Bestuur. Ben je geïnteresseerd in meer Aristoteles? Neem dan even contact op met centrum.ethos@vu.nl.
In de serie Werken voor de nieuwe wereld gaat Willem de Witte in gesprek met filosofen over klassieke werken uit de geschiedenis van de filosofie. In deze bijdrage laat lector bedrijfsethiek aan de HR en universitair docent maatschappelijke bestuurskunde aan de VU Jelle van Baardewijk zijn licht schijnen op de relevantie en receptie van MacIntyres After Virtue. Het werk is niet alleen van grote invloed binnen de ethiek, maar heeft ook in de bedrijfskundige en bestuurskundige wereld zijn sporen verdiend.
Minder ik, meer jij
Wanneer ben je vrij? Wat is daadwerkelijk leven in vrijheid?
Het westerse devies als antwoord op deze vraag, luidt dat ieder individu autonoom en vrij is en voortdurend moet streven naar meer, groter, hoger, naar het grenzeloze, het eindeloze, dát is vrijheid!
In maart 2020 werd dit klaarblijkelijk gelukbrengende vrijheidsadagium ruw verstoord, het strevende ik in de begrensde ruimte, dat werd het devies. Ook ik was zo’n ik in een begrensde ruimte, van 9m2 om precies te zijn. In een studentenhuis waar ik net was komen wonen.
Beperkt, verloren, alleen, met op mijn telefoon een eeuwigdurend NOS-liveblog met voortdurend updates en een laptop waar een scriptie op moest worden geschreven.
En natuurlijk: ik miste vrienden, feestjes, intimiteit, sporten, structuur en op den duur ook gewoon fysieke colleges, maar daar wil ik het nu niet over hebben.
Die ruimte waar ik in leefde, werd niet alleen maar begrensd door kamermuren, een haperende zoomverbinding en strikte regels van de overheid, maar ook door een voortdurende focus op mezelf. Een vergrootglas op mijn ervaring, op mijn angsten, op mijn mening over de maatregelen, op mijn nieuwe coronahobby’s, op mijn sport en eetgedrag, mijn scriptie die veel te traag vorderde. Opgesloten in mijn eigen, dikke ik.
En niet alleen ik, ook de anderen in mijn studentenbubbel leken met dit vergrootglas rond te lopen. Tijdens een zoveelste 1,5 m wandeling door het Vondelpark bevestigden we elkaar in onze ervaring in deze periode. En we bespraken hoe we zo snel mogelijk weer door konden in een nieuw normaal. Door, de autonomie terug in handen. Voor het gemak zagen we de ander maar even over het hoofd: die zwerver onder de brug, de eenzame oudere achter het raam, of die gruwelijke situatie aan de andere kant van de wereld waar door de steeds bijgewerkte liveblog geen aandacht voor kon zijn.
Volgens de filosoof Byung-Chul Han wordt de mentaliteit van onze maatschappij gekleurd door een angst voor pijn, alles moet bevallen en leiden tot geluk. Mensen hebben volgens Han hun ogen dicht voor de concrete werkelijkheid om zich heen en lijken onverschillig voor het lijden wat zich voordoet. Uiteindelijk zijn ze vooral gericht op zichzelf. Bij echte binding en betrokkenheid, komt namelijk pijn kijken, en dit wordt in deze tijd koste wat het kost voorkomen. Tegelijkertijd beschrijft Han hoe er, als het gaat over het eigen leven, juist een hyperfocus ontstaat. Er wordt obsessief, op het narcistische af, geluisterd naar het eigen lichaam en de eigen psyche is onderhevig aan een hypochondrische introspectie. Op deze manier worden volgens Han de maatschappelijke verhoudingen niet kritisch bevraagd, raken groepen in een soort hel van het gelijke en wordt solidariteit ondermijnd.
Je zou kunnen zeggen dat we zo autonoom geworden zijn dat we de verbinding met de vreemde ander, buiten onze bubbel, zijn kwijtgeraakt. Geconfronteerd met lijden, crisis, ziekte en een virus, lijken we niet in staat om ons hiertoe te verhouden.
Durf je de werkelijkheid, die soms ook zo gebroken en pijnlijk is, echt onder ogen te zien? Durf je je echt te laat raken, je niet te onttrekken aan emoties die opkomen bij pijn en lijden, bij jezelf, maar ook bij anderen?
Dat is de kritische vraag die Han stelt, aan mij en al die andere bedremmelde studenten in hun afgesloten bubbel. Maar het is niet alleen een kritische vraag aan studenten. Hij klinkt ook richting universiteiten, de politiek en de samenleving die systemen optuigen waarin successen behalen en slagen als hoogste doel wordt geformuleerd.
Laten we, nu vrijwel alle maatregelen zijn opgeheven, niet direct weer in het rad van ons eigen veilige bubbeltje springen, maar eerst eens stil staan bij deze vragen. En ons afvragen wat dan wel nodig is wanneer we geconfronteerd worden met die onvermijdelijke begrensdheid van ons bestaan.
Het begint volgens mij bij studenten niet meer te zien als een project, als enkel een strevend ik dat hoger moet komen in een oneindige ruimte. Maar als een subject, een mens net zoals u en jij en ik. Kwetsbaar en begrensd, die zich geworpen weet in dit leven en zich daartoe moet verhouden. Je studietijd gaat niet alleen maar over ontdekken wat je wilt, over hoe je je leven kunt maken, maar ook over hoe je een zinnige plaats kunt innemen in deze wereld waar naast academici en andere studenten gelukkig ook nog een heleboel andere mensen leven. Het is een tijd om te bouwen aan je karakter en je innerlijke overtuigingen, en daarbij zijn prikkelende gesprekken, eerlijke vragen en persoonlijke betrokkenheid van belang.
Hoe graag ik het soms wel zou willen, we kunnen ons er niet aan onttrekken dat we leven in een wereld met pijn, met crises. En als we ons in die wereld afvragen wat vrijheid is, gaat dat niet over alles kunnen doen wat jij wilt of zeggen wat je vindt. Nee. Als we de spiegel die Han ons voorhoudt serieus nemen, gaat het over een houding waarin je je durft te laten raken door de gebroken werkelijkheid om je heen. Het gaat om samenleven in plaats van overleven. Over breken met de beperkingen van onze individualiteit, als een doorbaak naar échte gemeenschap. En dan komen we misschien in de buurt van wat werkelijke vrijheid betekent – niet omdat we onszelf op het spoor komen, maar de ander ontmoeten.
Ruth Six is masterstudent van de opleiding Filosofie van Cultuur en Bestuur. Onderstaande oratie schreef ze en droeg ze voor bij publieksconferentie ‘Het goede leven in tijden van corona’ aan de Vrije Universiteit te Amsterdam.